Hypotesemetoden
23 februar 2017(Den hypotetisk deduktive metode)
Før vi finn ein naturlov startar ein gjerne med ein hypotese. Vi kan definera hypotese som ein påstand som seier noko om verkeligheten, og som kan prøvast i verkeligheten. Det betyr at vi må gjera observasjonar, enten av hendelsar i naturen eller av egne forsøk. Hypotesen påstår noko om samanhengen mellom noko som vi kan måla, dvs. mellom ulike fysiske størrelsar. For eksempel kan vi foreslå ein hypotese som seier at svingetida T for ein planpendel er proporsjonal med lengda av snora l, altså at T = k * l. For å etterprøva denne hypotesen kan vi måla T for forskjellige verdiar av l, og har vi nøyaktige nok målingar kan vi slå fast at slik er det ikkje - hypotesen vår var feil. Dette at ein hypotese skal kunna avkreftast eller motbevisast er svært viktig. Vi seier at ein hypotese må kunna falsifiserast.
Ein systematisk metode for hypotese-bygging og -testing kallar vi for hypotesemetoden, eller den hypotetisk deduktive metode. Galileo Galilei var kanskje den viktigaste personen mhp innføring av denne metode, men han må dela æra med fleire, mellom andre Francis Bacon.
Skjematisk kan vi beskriva metoden slik:
OBSERVASJON
↓
HYPOTESE
↓
EKSPERIMENT → FALSIFISERING
↓
VERIFISERING
↓
NATURLOV
OBSERVASJON: Vi ser eit fenomen i naturen eller i eit forsøk, og derigjennom kan vi setja opp ein hypotese som et forsøk på å forklara det vi observerer.
HYPOTESE: Påstand som seier noko om verkeligheten, og som kan prøvast i verkeligheten.
Hvis det foreligg gode eksperimentelle data som styrkar hypotesen, og ingen (eller få) som svekkar den, så seier vi at hypotesen er VERIFISERT. Den er bekrefta så grundig at vi reknar den som sann, og blir då gjerne kalt ei NATURLOV. Ei naturlov kan vi altså definera som ein hypotese som er bekrefta så grundig at vi regnar den som sann. Eksempel på dette er Galileis lov og Newtons lover.
I motsett fall seier vi at hypotesen er FALSIFISERT, og det at ein hypotese kan falsifiserast dvs. avkreftast er eit krav til ein VITENSKAPELIG teori.
Dersom hypotesen vår blir avkrefta, vil vi ofte forsøkja å MODIFISERA den slik at den stemmer betre med observasjonane våre, evt. vil vi innføra ein heilt NY HYPOTESE. I begge tilfeller må vi gå tilbake igjen og utføra NYE EKSPERIMENT, og slik vi prosessen fortsetja.
Merk: Ingen hypotese kan "bevisast", den kan bare styrkast eller svekkast. Grunnen til det er at det alltid kan komma nye data som svekkar den. Det har skjedd med Newtons teoriar som har blitt vist å ikkje vera heilt korrekte alltid. Men dei er likevel gode nok i mange tilfelle. Det som har skjedd i dette tilfelle er at dei ikkje er forkasta, men vi har fått nye teoriar (Einstein mm) som innlemmer Newtons som SPESIALTILFELLE. Vi seier at dei er blitt GENERALISERT.
Ein teori bør ha PREDIKSJONSKRAFT, dvs. den bør kunna forutsei (predikera) nye resultat som seinare kan testast. Det betyr at den må vera GENERELL. Dvs. den må ikkje bare kunna forklara dei eksperiment som teorien er utprøvd på, men den må også kunna forklara liknande fenomen.